Dlaczego Brytyjczycy stawiają faliste ogrodzenia
Crinkle Crankle - taką nazwę noszą charakterystyczne ceglane mury o falistym kształtcie, jakie występują w Wielkiej Brytanii, a ściślej rzecz biorąc - w Anglii, a z jeszcze większą dokładnością można zaznaczyć, że największa ich liczba znajduje się na wschodzie kraju, w hrabstwie Suffolk.
Dlaczego Brytyjczycy stawiają tak fikuśnie ogrodzenia? Jaki jest sens takiego zabiegu? Czy ten projekt w ogóle ma coś na celu? No i dlaczego akurat w Suffolk?
Stawianie murów falistych - jak wynika z dowodów architektonicznych - było znane już starożytnym Egipcjanom, technika ta została sprowadzona do Anglii jakieś 400 lat temu przez ich kontynentalnych sąsiadów zza drugiej strony Morza Północnego.
W XVII wieku holenderscy inżynierowie zostali zatrudnieni przez Anglików do pomocy w osuszaniu terenów bagiennych Fenland we Wschodniej Anglii, w celu przekształcenia ich w pola uprawne. Holandia, podobie jak wschodnie obszary Anglii, jest obszarem płaskim, leżącym w większej części przy poziomie morza, dzięki czemu Holdendrzy słyneli ze swych mistrzowskich umiejętności w pracach nad osuszaniem trudnych, podmokłych terenów.
Oprócz systemów odwadniających i irygacyjnych, zagraniczni inżynierowie budowali także ceglane ogrodzenia, ale według projektu zupełnie innego niż ten, jaki znali Anglicy. Zamiast prostej ściany Holendrzy tworzyli mur o kształcie sinusoidy. Nazywali go "slange muur" - ścianą węża i budowali, aby rozwiązać pewnien specyficzny dla tego regionu problem.
Na zdjęciu poniżej;
Zbudowany w latach trzydziestych XIX wieku i uważany za najdłuższy mur tego typu na świecie Crinkle Crankle Wall, otaczający posiadłość Easton Hall. W szczytowym okresie rozciągał się na około 2,5 mili. Obecnie jego najdłuższy nieprzerwany odcinek ma długość trzech czwartych mili.
Warunki w Fenlands były trudne. Grunt był mokry i niestabilny, co utrudniało budowanie, a płaskość terenu i nieosłonięta żadnymi wyżynami od wiatu przestrzeń, narażała każdą konstrukcję na destrukcję poprzez siłę żywiołu. Dzięki płytszym fundamentom, zaprojektowane przez Holendrów mury okazały się lepiej dostosowywać do warunków, a dzięki serii naprzemiennych wypukłych i wklęsłych krzywizn odpierały wiatr skuteczniej niż prosta ściana.
Co ciekawe, faliste ogrodzenia okazały się bardzo ekonomicznym rozwiązaniem. Choć wydaje się to nieracjonalne, to do zbudowania falistego muru zużywano mniej cegieł niż do budowy prostego. Aby długi prosty mur stał solidnie należy zastosować podwójną warstwę cegieł, podczas gdy do muru falistego wystarczy użyć jedynie warstwy pojedynczej.
Zakrzywiona ściana zyskuje całe potrzebne podparcie dzięki swojemu krętemu kształtowi, podczas gdy prosta ściana wymaga wzmocnienia przyporami czy słupkami rozmieszczonymi co kilka metrów. Pomimo tego, że długość zakrzywionej ściany będzie dłuższa niż ściany prostej pokrywającej ten sam odcinek, to dzięki zastosowaniu tylko pojedynczej warstwy, ilość cegieł użytych do jej budowy zostanie zmniejszona od dwudziestu do pięćdziesięciu procent, w zależności od amplitudy krzywej.
Ekonomiczna zaleta falistych murów nabrała na znaczeniu po 1784 roku , kiedy to wprowadzono w Anglii podatek ceglany. Każda cegła znacząco podnosiła cenę budowy, jednak dzięki zastosowaniu projektu Crinkle Crankle można było sporo zaoszczędzić.
Faliste ogrodzenia okazały się idealne także do uprawy drzew owocowych. Wklęsłości zapewniły ciepło od słońca i schronienie przed wiatrem dla wcześnie kwitnących drzewek, a także roślin zbyt delikatnych na angielski klimat np. winorośli. Aby wykorzystać tę cechę, wiele murów ogrodowych ustawiono w linii wschód-zachód, tak aby jedna strona była skierowana na południe, wprost na nasłonecznioną stronę.
Najwięcej murów typu Crinkle Crankle znaduje się we wschodniej Anglii. W samym hrabstwie Suffolk udokumentowano ponad 100 różnych takich murów. Ale na faliste ogrodzenia można natrafić także w innych rejonach Anglii m.in. Whitechurch Canonicorum w Dorset, Egginton i Hopton w Derbyshire czy Lymington w Hampshire.
W 1850 roku cło nałożone na cegły zażegnano. Z biegiem lat nastała abolicja niewolnictwa. Siła robocza stawła się coraz droższa. Poprzez rozwój kolei transport cegieł stawał się coraz szybszy i coraz tańszy. Pomimo tego, że faliste mury zużywały mniej produktu, ich budowa trwała dłużej i wymagała większych umiejętności murarza. Decyzja, aby stawiać mury Crinkle Crankle tylko ze względów ekonomicznych przestała mieć rację bytu.
Na poniższym zdjęciu, ukazującym więzienie Holloway z lotu ptaka, wyraźnie widać zarys muru falistego, który jest współczesnym przykładem Crinkle Crankle, bowiem zbudowano go w latach 70. XX wieku.
Od wielu lat faliste ogrodzenia, często z podwójną a nawet z potrójną już warstwą cegieł, buduje się głównie ze względów albo estetycznych, albo w celu podtrzymania starej tradycji. A jeżeli komuś nie po drodze do Wielkiej Brytanii, a bardzo chciałby zobaczyć mur Crinkle Crankle, zawsze może wybrać się do Holandii, gdzie takie pozostałości architektury również przetrwały w niektórych miejscach.
W oparciu o:
https://www.countrylife.co.uk/property/curious-questions-what-is-a-crinkle-crankle-wall-242562#
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Crinkle_crankle_wall
https://www.demilked.com/wavy-british-garden-walls/