Co oznaczają przyrostki Mac, Mc, O' w szkockich i irlandzkich nazwiskach - geneza brytyjskich nazwisk

Co oznaczają przyrostki Mac, Mc, O' w szkockich i irlandzkich nazwiskach- geneza brytyjskich nazwisk

Z cyklu: Znaczenia i Symbole

Wielką Brytanię zamieszkuje ponad 68 mln. populacja ludzi. Wśród obywateli rodzimych Brytyjczyków olbrzymi odsetek społeczeństwa stanowią emigranci z wszelkich zakątków kuli ziemskiej. 

Taki tygiel multikulturowy mieszający się na przestrzeni setek lat zaowocował w  dziesiątkach, a nawet setkach tysięcy imion i nazwisk, które występują dziś na Wyspach. 

W Wielkiej Brytanii istnieje niezliczona ilość globalnych nazwisk, jednak czy wyparły one swą ilością te rodzime? University of West of England z Brystolu przeprowadził czteroletnie badania, z których wywnioskował, że na Wyspach Brytyjskich istnieje ponad 45,000 nazwisk o czysto brytyjskich i irlandzkich korzeniach.

 45,000 brytyjskich nazwisk w 68mln. populacji! Niewiele? Bynajmniej. 

Wystarczy przeanalizować raport, aby dojść do wniosku, że tylko 25 najczęściej występujących nazwisk w Wielkiej Brytanii nosi aż 4mln. mieszkańców - czyli co 17. obywatel w UK ma nazwisko znajdujące się z poniższej listy.

LISTA 25 NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCYCH NAZWISK W WIELKIEJ BRTYTANII I ICH ZNACZENIE 

Smith -  kowal

Jones - od imienia John - Jan

Williams - od imienia William - Wilhelm

Taylor - krawiec 

Davies - od imienia David - Dawid 

Brown - osoba o ciemnych oczach, włosach lub karnacji

Wilson - od imienia William - Wilhelm 

Evans - od walijskiego imienia Evan - Jan

Thomas - od imienia Thomas - Tomasz

Johnson - od imienia John - Jan

Roberts - od imienia Robert

Walker - od wymarłego już zawodu ubijacza mokrej wełny

Wright -  stolarz

Robinson - od imienia Robin - Robert

Thompson - od imienia Thomas - Tomasz

White - osoba wyróżniająca się jasną karnacją

Hughes - od imienia Hugh - Hugo

Edwards - od imienia Edward

Green - osoba mieszkająca na obszarze zielonym

Lewis - od imienia Lewis - Ludwik 

Wood - osoba mieszkająca przy terenie zalesionym

Harris - od imienia Harry - Henryk

Martin - od imienia Martin

Jackson - od imienia Jack 

Clarke - osoba piśmienna

Ewolucja nazwiska

Pierwsze nazwiska pojawiły się w Wielkiej Brytanii w XI wieku (w Irlandii i północnej Szkocji nieco wcześniej) za sprawą inwazji Normanów. Do tego czasu społeczeństwa na Wyspach żyły w małych skupiskach i do rozpoznawania się używali jedynie imion i przydomków.

Panowanie normańskie zapoczątkowało formowanie się miast, płacenie podatków, nadawanie tytułów oraz powszechny spis - ludności, ziemski, inwentarza i dobytku. Aby wszystko mieć pod kontrolą baronowie i bogaci właściciele ziemscy nadawali sobie nazwiska dziedziczne, już niezmienne, które przechodziły z ojców na synów (na początku jedynie tych pierworodnych, później na młodszych potomków oraz córki). 

Do XV wieku na terenie Anglii i południowej Szkocji nazwiska weszły już do powszechnego użycia. Jednak z prawnego punktu widzenia aż do 1859 roku nie było obowiązku posiadania nazwiska dziedzicznego; do tego czasu można było dowolnie przyjmować, odrzucać lub zmieniać te istniejące. 

Zanim nazwiska stały się dziedziczne, ludzie określali się za pomocą imion i przydomków. Gdy wioskę zamieszkiwało kilka osób o imieniu Adam, to aby rozpoznać każdego z nich nadawano mu przydomek. I tak np. na Adama, który był rzeźnikiem wołano Adam (the) Butcher, ten który mieszkał nieopodal zielonego zagajnika to Adam Greenwood, a ten o ciemnej karnacji nazywany był Adam Brown. 

Kobietom zamężnym dodawano sufiks -wyf do nazwiska ich męża. I tak Mary z domu Walker, której mężem był Henry Field otrzymywała nazwisko Mary Fieldwyf. 

Każde z brytyjskich nazwisk, które występuje w czasach współczesnych wywodzi się z jednego z 4 źródeł:

-terytorialnego

-zawodowego

-przezwiskowego

-patronimicznego

 

Nazwiska terytorialne:

Z tego źródła wywodzą się najstarsze nazwiska. Najczęściej określano tak przybyszy. Jeśli do wioski przybyła nowa osoba, najczęściej określano ją mianem miejsca z jakiego pochodziła. Nazwy miejscowości nadawano także właścicielom ziemskim, którzy ową miejscowość posiadali. Często występują w nich końcówki tj. -ham, -folk, -ford.

W Polsce zwyczaj taki panował u szlachty, która dodawała do swych nazwisk sufiks -ski, -cki. Gdy szlachcic panował nad ziemią w Melsztynie otrzymywał nazwisko Melsztyński, na Mazurach - Mazurski. Dopiero w czasach późniejszych zwykli ludzie nadawali sobie końcówki -ski, -cki do swych nazwisk, np. ktoś, kto był kowalem - Kowalski. 

Nazwiska pochodzące od nazw miejscowości:

Oldham, Lancaster, Berkley 

 

Nazwiska nadane obcokrajowcom od miejsc z których przybyli:

Fleming - Flamandczyk 

Janeway - Genueńczyk 

Newman - jeżeli osoba nie miała jakiegoś konkretnego pochodzenia, odpowiednik polskiego Nowaka

Kate Middleton - Kasia, która władała miasteczkiem Middeltone w Derbyshire, Middelton w Yorkshire, Midilton w Szkocji lub jednym z kilku innych podobnych fonetycznie na obszarze Wielkiej Brytanii; lub z tej miejscowości pochodziła.

David Beckham - Dawid pochodzący z miejscowości Beckham lub posiadający jej ziemie. 

Judith Dench - Judyta, która przybyła z Danii; Judyta Duńczyk/Dunka

Nazwiska geograficzne nadawano także osobom, które mieszkały w jakimś charakterystycznym miejscu w okolicy. W Polsce takim nazwiskiem jest np. Zabłocki, czyli osoba, która mieszkała gdzieś za obszarem błotnistym lub szlachcic posiadający wieś Zabłocie. 

Sykes, Bourne, Fleet - od słowa strumień, osoba mieszkająca przy strumieniu.

Barnes - ktoś mieszkający przy oborze lub pracujący w niej.

Wiele nazwisk wywodzi się od samej nazwy Borough - wieś, a jej odmiany to - Bury, Burke Borrow.

 Częste są przyrostki tj. At-, Att-, Ateen- oraz By- oznaczające "Obok" "Nieopodal", "Tuż przy".

Attwood - ktoś mieszkający przy lesie

Atwell - przy studni

Byfield - mieszkający obok pola

Michael Douglas - Michał znad czarnego potoku/ z miejscowości Douglas

David Attenborough - Dawid z pobliskiej wsi 

Wiele nazwisk, które utworzyły się ze słów o znaczeniu terytorialnym jest dziś trudne do zidentyfikowania, szczególnie te, których pochodzenie nie jest jednoznaczne lub poprzez ewolucje języka zmieniły swą formę. 

Od słowa Hill - pagórek wyewoluowały nazwiska tj. Athill, Holt, Wold, Noll, Thill, Knolles

Moore- może oznaczać zarówno osobę znad wrzosowisk, szlachcica lub emigranta z Maroka. Natomiast pochodne Moore to Morys, Morris, Maurice, Moorish. 

Nazwiska zawodowe:

Takie nazwiska pochodzą od profesji jaki dana osoba wykonywała. Często występują w nich końcówki - er, rzadziej - man. 

Smith - kowal

Taylor - krawiec

Wright - stolarz

Cooper - bednarz (wytwórca beczek) 

Chapman - sprzedawca

Lister, Dexter, Dyer - farbiarz

Barker - grabarz

Baxter - piekarz (w Szkocji)

Baker - piekarz 

Grassick - szewc (w Szkocji) 

Shoemaker - szewc

Harry Potter - Henryk Gancarz

Margaret Thatcher - Małgorzata Strzechacz

James Bond - Jakub Gospodarz/Rolnik

Niektóre z nazwisk mogą być mylące:

Walker - nie określał spacerowicza, a kogoś, kto wykonywał profesję polegającą na udeptywaniu mokrej wełny

Clarke - nie odnosi się dosłownie do księdza, lecz do osoby piśmiennej, która mogła wykonywać zawód tj. sekretarz, pisarz, nauczyciel.

Nazwiska przezwiskowe:

Nazwiska najtrudniejsze w ustaleniu ich genezy to te pochodzące od przezwisk. Mogą pochodzić od wszelakich słów, które były pomocne w określeniu wyglądu danej osoby, jej charakteru, zachowania, a nawet odnosiły się do rzeczy i natury. 

Puttock - chciwy

Blake - czarny

Armstrong - silnoręki

Slowman - wolny

Fox - lis

Bird - ptak

I tak w wolnym tłumaczeniu można powiedzieć:

Emily Blunt - Emilia Jasnowłosa

Naomi Campbell - Naomi Krzywousta

Angelina Jolie - Aniela Ładna

Jack Sparrow - Jacek Wróbel

Nazwiska patronimiczne:

Nazwiska patronimiczne są nazwiskami odimiennymi, nadawanymi najczęściej od imienia ojca (zdarzały się też od matki) ewentualnie od imienia nadanego na chrzcie. Z biegiem czasu nazwiska patronimiczne powstawały także od przezwiska ojca lub zawodu przez niego wykonywanego. Należą do najbardziej rozbudowanych nazwisk. 

Nazwiska z sufiksem -s  i - son

Przyrostek -s lub -son oznacza słowo "syn" 

Nazwiska z przyrostkiem -s dodanym do imienia miały swój początek na terenach południowej Anglii natomiast te z końcówką -son są typowe dla Anglii Północnej i Południa Szkocji. Prawdopodobnie taki zabieg przybył do Wielkiej Brytanii ze Skandynawii, gdzie w nazwiskach występuje sufix -son i -sen tj. Johansson, Andersen. 

Na tej samej zasadzie powstały w Polsce nazwiska z przyrostkami -ak, -ek, -ec, -ik, -yk, -owicz, -ewicz. Jeżeli Adam miał dwóch synów Piotra i Tomasza to mogli oni otrzymać nazwiska tj. Piotr Adamczyk i Tomasz Adamek

Syn Johna mógł przybrać nazwisko Johns, Johnson. I tak odpowiednio:

Jack - Jackson 

Adam - Adams, Adamson

Thomas - Thompson 

Molly - Mollison (od matki) 

Peter - Peterson

Robin Williams - Robert, syn Wilhelma 

Boris Johnson - Borys, syn Jana

Jack Nicholson - Jacek, syn Mikołaja (prawdziwe imię aktora Jacka Nicholsona to John Nicholson) 

Rzadziej występujące wersje nazwisk patronimicznych to te z prefiksem Fitz-, które przybyły na ziemie brytyjskie prawdopodobnie z możnowładcami francuskimi.

Fitz - oznacza syna i na zasadzie dodawania tego przyrostka do imienia ojca tworzyły się imiona jego dzieci

Fitzgerald - syn Geralda

Fitzroy - syn Roya/króla

Fitzpatrick - syn Patryka

Zdrobnienia

Nazwiska patronimiczne często powstawały od zdrobnień imienia. Taką formę stosowano w Anglii za panowania Normanów. Tak jak np. germański Johannes stał się Hansem, a z imienia Hans wykształciło się nazwisko Hansen, tak też syn angielskiego Thomasa nazywany zdrobniale Tomem, otrzymywał nazwisko Tomkin. 

Nazwisko patronimiczne ze zrobienia imienia powstawało przez dodanie odpowiedniego przyrostka:

Suffix	Examples	Derivation
-cock	Alcok Hitchcock	Little Alan Little Hick (Richard)
-el	Martel Jessel	Little Martin Little Joseph
-en	Dicken	Little Dick (Richard)
-et or -ett	Bartlett Emmett Lockett Tebbett	Little Bartholomew Little Emma Little Luke Little Theobald
-ie or -ey	Dickey	Little Dick (Richard)
-in	Dobbin Huchin	Little Dob (Robert) Little Hugh
-kin	Adkin Perkin Tomkin Wilkin	Little Adam Little Peter Little Tom (Thomas) Little William
-oc	Davoc	Little David
-on	Gibbon Paton	Little Gib (Gilbert) Little Patrick
-ot	Adamot Philpot(t)	Little Adam Little Philip

Na polski poniższe nazwiska możemy przetłumaczyć ma wiele sposobów m.in:

Alfred Hitchcock - Alfred Rysiek

Rowan Atkinson - Rowan, syn Adasia

Anthony Hopkins - Antoni Robercik

Z samego imienia William - Wilhelm mogło powstać kilkanaście nazwisk tj: Williams, Wills, Wilson, Williamson, Wilkinson, Willett, Willis, Wilcox, Wilcockson

A od imienia Robert:

Robert Roberts Robertson	Dobb Dobbe	Dabbs Dobbs Dabson Dobson Dopson	Dobbi Bobbin Dob(b)yn Dobkin	Dobbin(g)s Dob(b)inson Dobbison Dobieson
	Hobb Hobbe Hop	Hobb(e)s Hobbis(s) Hobson Hopson	Hobbin(s) Hopkin Hobkin Hoblin(g) Hoblyn	Hobkins Hobkinson Hopkins Hopkinson
	Nobb	Nobbs Nobes Nop(p)s	Nopkins	_

Nazwiska z prefiksem Mac, Mc i O'

Nazwiska z prefiksem Mac, Mc i O' mają swoją genezę w Irlandii i północnych rejonach Szkocji, gdzie dominował język gaelicki. Z tych obszarów pochodzą jedne z najstarszych nazwisk dziedzicznych, jakie odnotowano w Europie. Przyczyną nadawania tak wcześnie nazwisk dziedzicznych na tych obszarach był fakt, że rodziny posiadające jakiś majątek formowały się w skupiska rodzinne zwane klanami. Każda osoba z klanu otrzymywała nazwisko pochodzące od imienia głowy rodziny, to samo dotyczyło się służby, pracowników i mieszkańców zamieszkujących ziemie właściciela. W ten sposób klany określały zasięg swojego panowania nad danym terenem. Z czasem Mac, Mc i O' nadawano także nie tylko do nazwisk odimiennych, ale też tych pozostałych. 

W Irlandii i Szkocji przyrostki do nazwisk patronimicznych nadawano na początku wyrazu tj. Mac, O' Nc i Vc (dwa ostatnie są bardzo rzadko spotykane). 

Mac to po gaelicku syn. W żeńskiej linii nadawano prefiks Nc od słowa nighean mhic - córka. Vc to wnuk, natomiast O' pochodzi od słowa Ua - potomek. 

Mc jest skrótem pisemnym od Mac. Obie formy stosowane są w zależności od prawnego zarejestrowania nazwiska. 

McAdam - syn Adama

Maclibowie - syn blondyna

Mackenzie - syn kogoś o jasnej karnacji

Maccosh - syn lokaja

Ronald MacDonald - Ronald syn Donalda

Ewan McGregor - Ewan syn Grzegorza 

Ronnie O'Sullivan - Ronald, potomek sokolego oka/ jednookiego

W czasach prześladowań Irlandczyków i Szkotów przez Anglików wiele nazwisk zostało zanglicyzowanych. W latach późniejszych niektórzy starali się o odzyskanie swoich oryginalnych wersji nazwisk, jednak z powodu braku wiarygodnych rejestrów w owych czasach wiele nazwisk zostało błędnie przetłumaczonych, a większość z nich pozostało w swej angielskiej formie. 

Ó Murchadha - po zanglicyzowanu - Murphy

Eddie Murphy - Edward, potomek morskiego wojownika

Ó Cinneide - po zanglicyzowaniu - Kennedy

John Fitzgerald Kennedy - Jan Fitzgerald (syn Geralda) Hełmogłowy

Ó Ceallaigh - po zanglicyzowanu - Kelly 

The Kelly Family - rodzina białogłowych

Mac - komputer 

W 1979 roku pracownik firmy Apple, Jef Ruskin razem ze swoim przełożonym Stevem Jobsem zastanawiali się nad nazwą dla swojego nowego technologicznego odkrycia - komputera osobistego, tak aby nazwa pasowała do logo firmy - Apple.

Ruskin zasugerował ochrzcić komputer imieniem MacIntosh na cześć swojej ulubionej odmiany jabłka - MacIntosh. Popularne szkockie nazwisko, którym nazwano jabłko, było dość trudne do zapamiętania i stało się kłopotliwe w marketingu, więc Apple zastosował skrót Mac, który szybko stał się rozpoznawalny na całym świecie. 

Geneza nazwisk

Istnieje wiele instytucji, które zajmują się genealogią nazwisk. Na stronach internetowych można odszukać znaczenie językowe niemal wszystkich używanych dziś nazwisk. Dla historyków i językoznawców ustalenie znaczenia językowego nazwiska nie jest procesem skomplikowanym, trudnym jest odnalezienie linii genealogicznej osoby, która dane nazwisko nosi. 

Badacze starają się ustalić jak najwięcej informacji, jednak przez setki lat ewolucji językowej jaką przeszły oraz brak urzędowych rejestrów nazwisk w przeszłości (z wyjątkiem parafialnych, które były powszechne od XVI wieku) praktycznie niemożliwe jest ustalenie wiarygodnej linii genealogicznej dla większości dzisiejszych nazwisk. 

Jak skomplikowany jest to proces można przekonać się na przykładzie pewnej irlandzkiej mogiły rodzinnej, na której widnieją nazwiska tj. McEneaney, McEneany, McEnaney, McAneany i McAneny. Prawdopodobne najmłodsza osoba z rodu uznała, że wszystkie z tych wersji nazwisk nawiązują do irlandzkiego słowa ean - ptak, gdyż jej zanglicyzowana wersja Bird widnieje jako ostatnia na mogile.

Przy najbliższej okazji, gdy usłyszycie lub przeczytacie anglojęzyczne nazwisko - czy to aktora, polityka, znajomego lub sąsiada - pobawcie się w Sherlocka i spróbujcie odgadnąć jego znaczenie.

W oparciu o:

http://www.bbc.co.uk/history/familyhistory/get_started/surnames_01.shtml

https://www.familysearch.org/wiki/en/England_Surname_Origins_(National_Institute)

https://www.familysearch.org/blog/en/all-about-english-surnames/

https://www.google.com/amp/s/www.independent.co.uk/news/uk/home-news/25-common-surnames-britain-family-history-university-west-england-bristol-uk-a7423196.html%3famp

https://www.google.com/amp/s/www.irishtimes.com/culture/books/a-dozen-things-you-might-not-know-about-irish-names-1.2842791%3fmode=amp

https://info.uwe.ac.uk/news/uwenews/news.aspx?id=3510

https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Polskie_nazwiska#:~:text=Polskie%20nazwiska%20s%C4%85%20zjawiskiem%20historycznie,si%C4%99%20na%20mieszcza%C5%84stwo%20i%20ch%C5%82opstwo.&text=W%20okresie%20staropolskim%20posiadanie%20nazwiska,(XVIII%2FXIX%20w.)

https://blogs.ancestry.co.uk/cm/a-history-of-irish-surnames-is-yours-here-ie/#:~:text=Many%20surnames%20originated%20as%20occupational,first%20person%20to%20take%20them.

https://www.scotlandspeople.gov.uk/research-guides/surnames

https://www.familysearch.org/wiki/en/England_Patronymic_Surnames_(National_Institute)#:~:text=The%20prefix%20Fitz%20as%20in,of%20Clarence%2C%20later%20William%20IV.