Co oznaczają przyrostki Mac, Mc, O' w szkockich i irlandzkich nazwiskach - geneza brytyjskich nazwisk

Co oznaczają przyrostki Mac, Mc, O' w szkockich i irlandzkich nazwiskach- geneza brytyjskich nazwisk

Z cyklu: Znaczenia i Symbole

Wielką Brytanię zamieszkuje ponad 68 mln. populacja ludzi. Wśród obywateli rodzimych Brytyjczyków olbrzymi odsetek społeczeństwa stanowią emigranci z wszelkich zakątków kuli ziemskiej. 

Taki tygiel multikulturowy mieszający się na przestrzeni setek lat zaowocował w  dziesiątkach, a nawet setkach tysięcy imion i nazwisk, które występują dziś na Wyspach. 

W Wielkiej Brytanii istnieje niezliczona ilość globalnych nazwisk, jednak czy wyparły one swą ilością te rodzime? University of West of England z Brystolu przeprowadził czteroletnie badania, z których wywnioskował, że na Wyspach Brytyjskich istnieje ponad 45,000 nazwisk o czysto brytyjskich i irlandzkich korzeniach.

 45,000 brytyjskich nazwisk w 68mln. populacji! Niewiele? Bynajmniej. 

Wystarczy przeanalizować raport, aby dojść do wniosku, że tylko 25 najczęściej występujących nazwisk w Wielkiej Brytanii nosi aż 4mln. mieszkańców - czyli co 17. obywatel w UK ma nazwisko znajdujące się z poniższej listy.


LISTA 25 NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCYCH NAZWISK W WIELKIEJ BRTYTANII I ICH ZNACZENIE
 

Smith -  kowal
Jones - od imienia John - Jan
Williams - od imienia William - Wilhelm
Taylor - krawiec 
Davies - od imienia David - Dawid 
Brown - osoba o ciemnych oczach, włosach lub karnacji
Wilson - od imienia William - Wilhelm 
Evans - od walijskiego imienia Evan - Jan
Thomas - od imienia Thomas - Tomasz
Johnson - od imienia John - Jan
Roberts - od imienia Robert
Walker - od wymarłego już zawodu ubijacza mokrej wełny
Wright -  stolarz
Robinson - od imienia Robin - Robert
Thompson - od imienia Thomas - Tomasz
White - osoba wyróżniająca się jasną karnacją
Hughes - od imienia Hugh - Hugo
Edwards - od imienia Edward
Green - osoba mieszkająca na obszarze zielonym
Lewis - od imienia Lewis - Ludwik 
Wood - osoba mieszkająca przy terenie zalesionym
Harris - od imienia Harry - Henryk
Martin - od imienia Martin
Jackson - od imienia Jack 
Clarke - osoba piśmienna

Ewolucja nazwiska

Pierwsze nazwiska pojawiły się w Wielkiej Brytanii w XI wieku (w Irlandii i północnej Szkocji nieco wcześniej) za sprawą inwazji Normanów. Do tego czasu społeczeństwa na Wyspach żyły w małych skupiskach i do rozpoznawania się używali jedynie imion i przydomków.

Panowanie normańskie zapoczątkowało formowanie się miast, płacenie podatków, nadawanie tytułów oraz powszechny spis - ludności, ziemski, inwentarza i dobytku. Aby wszystko mieć pod kontrolą baronowie i bogaci właściciele ziemscy nadawali sobie nazwiska dziedziczne, już niezmienne, które przechodziły z ojców na synów (na początku jedynie tych pierworodnych, później na młodszych potomków oraz córki). 

Do XV wieku na terenie Anglii i południowej Szkocji nazwiska weszły już do powszechnego użycia. Jednak z prawnego punktu widzenia aż do 1859 roku nie było obowiązku posiadania nazwiska dziedzicznego; do tego czasu można było dowolnie przyjmować, odrzucać lub zmieniać te istniejące. 

Zanim nazwiska stały się dziedziczne, ludzie określali się za pomocą imion i przydomków. Gdy wioskę zamieszkiwało kilka osób o imieniu Adam, to aby rozpoznać każdego z nich nadawano mu przydomek. I tak np. na Adama, który był rzeźnikiem wołano Adam (the) Butcher, ten który mieszkał nieopodal zielonego zagajnika to Adam Greenwood, a ten o ciemnej karnacji nazywany był Adam Brown. 

Kobietom zamężnym dodawano sufiks -wyf do nazwiska ich męża. I tak Mary z domu Walker, której mężem był Henry Field otrzymywała nazwisko Mary Fieldwyf. 

Każde z brytyjskich nazwisk, które występuje w czasach współczesnych wywodzi się z jednego z 4 źródeł:

-terytorialnego
-zawodowego
-przezwiskowego
-patronimicznego
 

Nazwiska terytorialne:

Z tego źródła wywodzą się najstarsze nazwiska. Najczęściej określano tak przybyszy. Jeśli do wioski przybyła nowa osoba, najczęściej określano ją mianem miejsca z jakiego pochodziła. Nazwy miejscowości nadawano także właścicielom ziemskim, którzy ową miejscowość posiadali. Często występują w nich końcówki tj. -ham, -folk, -ford.

W Polsce zwyczaj taki panował u szlachty, która dodawała do swych nazwisk sufiks -ski, -cki. Gdy szlachcic panował nad ziemią w Melsztynie otrzymywał nazwisko Melsztyński, na Mazurach - Mazurski. Dopiero w czasach późniejszych zwykli ludzie nadawali sobie końcówki -ski, -cki do swych nazwisk, np. ktoś, kto był kowalem - Kowalski. 

Nazwiska pochodzące od nazw miejscowości:
Oldham, Lancaster, Berkley 
 
Nazwiska nadane obcokrajowcom od miejsc z których przybyli:

Fleming - Flamandczyk 
Janeway - Genueńczyk 

Newman - jeżeli osoba nie miała jakiegoś konkretnego pochodzenia, odpowiednik polskiego Nowaka

Kate Middleton - Kasia, która władała miasteczkiem Middeltone w Derbyshire, Middelton w Yorkshire, Midilton w Szkocji lub jednym z kilku innych podobnych fonetycznie na obszarze Wielkiej Brytanii; lub z tej miejscowości pochodziła.

David Beckham - Dawid pochodzący z miejscowości Beckham lub posiadający jej ziemie. 

Judith Dench - Judyta, która przybyła z Danii; Judyta Duńczyk/Dunka


Nazwiska geograficzne nadawano także osobom, które mieszkały w jakimś charakterystycznym miejscu w okolicy. W Polsce takim nazwiskiem jest np. Zabłocki, czyli osoba, która mieszkała gdzieś za obszarem błotnistym lub szlachcic posiadający wieś Zabłocie. 

Sykes, Bourne, Fleet - od słowa strumień, osoba mieszkająca przy strumieniu.

Barnes - ktoś mieszkający przy oborze lub pracujący w niej.

Wiele nazwisk wywodzi się od samej nazwy Borough - wieś, a jej odmiany to - Bury, Burke Borrow.

 Częste są przyrostki tj. At-, Att-, Ateen- oraz By- oznaczające "Obok" "Nieopodal", "Tuż przy".

Attwood - ktoś mieszkający przy lesie
Atwell - przy studni
Byfield - mieszkający obok pola

Michael Douglas - Michał znad czarnego potoku/ z miejscowości Douglas
David Attenborough - Dawid z pobliskiej wsi 


Wiele nazwisk, które utworzyły się ze słów o znaczeniu terytorialnym jest dziś trudne do zidentyfikowania, szczególnie te, których pochodzenie nie jest jednoznaczne lub poprzez ewolucje języka zmieniły swą formę. 

Od słowa Hill - pagórek wyewoluowały nazwiska tj. Athill, Holt, Wold, Noll, Thill, Knolles

Moore- może oznaczać zarówno osobę znad wrzosowisk, szlachcica lub emigranta z Maroka. Natomiast pochodne Moore to Morys, Morris, Maurice, Moorish

Nazwiska zawodowe:

Takie nazwiska pochodzą od profesji jaki dana osoba wykonywała. Często występują w nich końcówki - er, rzadziej - man. 

Smith - kowal
Taylor - krawiec
Wright - stolarz
Cooper - bednarz (wytwórca beczek) 
Chapman - sprzedawca
Lister, Dexter, Dyer - farbiarz
Barker - grabarz
Baxter - piekarz (w Szkocji)
Baker - piekarz 
Grassick - szewc (w Szkocji) 
Shoemaker - szewc

Harry Potter - Henryk Gancarz
Margaret Thatcher - Małgorzata Strzechacz
James Bond - Jakub Gospodarz/Rolnik


Niektóre z nazwisk mogą być mylące:

Walker - nie określał spacerowicza, a kogoś, kto wykonywał profesję polegającą na udeptywaniu mokrej wełny

Clarke - nie odnosi się dosłownie do księdza, lecz do osoby piśmiennej, która mogła wykonywać zawód tj. sekretarz, pisarz, nauczyciel.

Nazwiska przezwiskowe:

Nazwiska najtrudniejsze w ustaleniu ich genezy to te pochodzące od przezwisk. Mogą pochodzić od wszelakich słów, które były pomocne w określeniu wyglądu danej osoby, jej charakteru, zachowania, a nawet odnosiły się do rzeczy i natury. 

Puttock - chciwy
Blake - czarny
Armstrong - silnoręki
Slowman - wolny
Fox - lis
Bird - ptak

I tak w wolnym tłumaczeniu można powiedzieć:

Emily Blunt - Emilia Jasnowłosa
Naomi Campbell - Naomi Krzywousta
Angelina Jolie - Aniela Ładna
Jack Sparrow - Jacek Wróbel


Nazwiska patronimiczne:

Nazwiska patronimiczne są nazwiskami odimiennymi, nadawanymi najczęściej od imienia ojca (zdarzały się też od matki) ewentualnie od imienia nadanego na chrzcie. Z biegiem czasu nazwiska patronimiczne powstawały także od przezwiska ojca lub zawodu przez niego wykonywanego. Należą do najbardziej rozbudowanych nazwisk. 

Nazwiska z sufiksem -s  i - son

Przyrostek -s lub -son oznacza słowo "syn" 

Nazwiska z przyrostkiem -s dodanym do imienia miały swój początek na terenach południowej Anglii natomiast te z końcówką -son są typowe dla Anglii Północnej i Południa Szkocji. Prawdopodobnie taki zabieg przybył do Wielkiej Brytanii ze Skandynawii, gdzie w nazwiskach występuje sufix -son i -sen tj. Johansson, Andersen. 

Na tej samej zasadzie powstały w Polsce nazwiska z przyrostkami -ak, -ek, -ec, -ik, -yk, -owicz, -ewicz. Jeżeli Adam miał dwóch synów Piotra i Tomasza to mogli oni otrzymać nazwiska tj. Piotr Adamczyk i Tomasz Adamek

Syn Johna mógł przybrać nazwisko Johns, Johnson. I tak odpowiednio:

Jack - Jackson 
Adam - Adams, Adamson
Thomas - Thompson 
Molly - Mollison (od matki) 
Peter - Peterson

Robin Williams - Robert, syn Wilhelma 
Boris Johnson - Borys, syn Jana
Jack Nicholson - Jacek, syn Mikołaja (prawdziwe imię aktora Jacka Nicholsona to John Nicholson) 


Rzadziej występujące wersje nazwisk patronimicznych to te z prefiksem Fitz-, które przybyły na ziemie brytyjskie prawdopodobnie z możnowładcami francuskimi.

Fitz - oznacza syna i na zasadzie dodawania tego przyrostka do imienia ojca tworzyły się imiona jego dzieci

Fitzgerald - syn Geralda
Fitzroy - syn Roya/króla
Fitzpatrick - syn Patryka


Zdrobnienia

Nazwiska patronimiczne często powstawały od zdrobnień imienia. Taką formę stosowano w Anglii za panowania Normanów. Tak jak np. germański Johannes stał się Hansem, a z imienia Hans wykształciło się nazwisko Hansen, tak też syn angielskiego Thomasa nazywany zdrobniale Tomem, otrzymywał nazwisko Tomkin. 

Nazwisko patronimiczne ze zrobienia imienia powstawało przez dodanie odpowiedniego przyrostka:

SuffixExamplesDerivation
-cockAlcok
Hitchcock
Little Alan
Little Hick (Richard)
-elMartel
Jessel
Little Martin
Little Joseph
-enDickenLittle Dick (Richard)
-et or -ettBartlett
Emmett
Lockett
Tebbett
Little Bartholomew
Little Emma
Little Luke
Little Theobald
-ie or -eyDickeyLittle Dick (Richard)
-inDobbin
Huchin
Little Dob (Robert)
Little Hugh
-kinAdkin
Perkin
Tomkin
Wilkin
Little Adam
Little Peter
Little Tom (Thomas)
Little William
-ocDavocLittle David
-onGibbon
Paton
Little Gib (Gilbert)
Little Patrick
-otAdamot
Philpot(t)
Little Adam
Little Philip

Na polski poniższe nazwiska możemy przetłumaczyć ma wiele sposobów m.in:

Alfred Hitchcock - Alfred Rysiek
Rowan Atkinson - Rowan, syn Adasia
Anthony Hopkins - Antoni Robercik

Z samego imienia William - Wilhelm mogło powstać kilkanaście nazwisk tj: Williams, Wills, Wilson, Williamson, Wilkinson, Willett, Willis, Wilcox, Wilcockson

A od imienia Robert:

Robert
Roberts
Robertson
Dobb
Dobbe
Dabbs
Dobbs
Dabson
Dobson
Dopson
Dobbi
Bobbin
Dob(b)yn
Dobkin
Dobbin(g)s
Dob(b)inson
Dobbison
Dobieson

Hobb
Hobbe
Hop
Hobb(e)s
Hobbis(s)
Hobson
Hopson
Hobbin(s)
Hopkin
Hobkin
Hoblin(g)
Hoblyn
Hobkins
Hobkinson
Hopkins
Hopkinson

NobbNobbs
Nobes
Nop(p)s
Nopkins_


Nazwiska z prefiksem Mac, Mc i O'

Nazwiska z prefiksem Mac, Mc i O' mają swoją genezę w Irlandii i północnych rejonach Szkocji, gdzie dominował język gaelicki. Z tych obszarów pochodzą jedne z najstarszych nazwisk dziedzicznych, jakie odnotowano w Europie. Przyczyną nadawania tak wcześnie nazwisk dziedzicznych na tych obszarach był fakt, że rodziny posiadające jakiś majątek formowały się w skupiska rodzinne zwane klanami. Każda osoba z klanu otrzymywała nazwisko pochodzące od imienia głowy rodziny, to samo dotyczyło się służby, pracowników i mieszkańców zamieszkujących ziemie właściciela. W ten sposób klany określały zasięg swojego panowania nad danym terenem. Z czasem Mac, Mc i O' nadawano także nie tylko do nazwisk odimiennych, ale też tych pozostałych. 

W Irlandii i Szkocji przyrostki do nazwisk patronimicznych nadawano na początku wyrazu tj. Mac, O' Nc i Vc (dwa ostatnie są bardzo rzadko spotykane). 

Mac to po gaelicku syn. W żeńskiej linii nadawano prefiks Nc od słowa nighean mhic - córka. Vc to wnuk, natomiast O' pochodzi od słowa Ua - potomek. 

Mc jest skrótem pisemnym od Mac. Obie formy stosowane są w zależności od prawnego zarejestrowania nazwiska. 

McAdam - syn Adama
Maclibowie - syn blondyna
Mackenzie - syn kogoś o jasnej karnacji
Maccosh - syn lokaja

Ronald MacDonald - Ronald syn Donalda
Ewan McGregor - Ewan syn Grzegorza 
Ronnie O'Sullivan - Ronald, potomek sokolego oka/ jednookiego


W czasach prześladowań Irlandczyków i Szkotów przez Anglików wiele nazwisk zostało zanglicyzowanych. W latach późniejszych niektórzy starali się o odzyskanie swoich oryginalnych wersji nazwisk, jednak z powodu braku wiarygodnych rejestrów w owych czasach wiele nazwisk zostało błędnie przetłumaczonych, a większość z nich pozostało w swej angielskiej formie. 

Ó Murchadha - po zanglicyzowanu - Murphy
Eddie Murphy - Edward, potomek morskiego wojownika

Ó Cinneide - po zanglicyzowaniu - Kennedy
John Fitzgerald Kennedy - Jan Fitzgerald (syn Geralda) Hełmogłowy

Ó Ceallaigh - po zanglicyzowanu - Kelly 
The Kelly Family - rodzina białogłowych




Mac - komputer 

W 1979 roku pracownik firmy Apple, Jef Ruskin razem ze swoim przełożonym Stevem Jobsem zastanawiali się nad nazwą dla swojego nowego technologicznego odkrycia - komputera osobistego, tak aby nazwa pasowała do logo firmy - Apple.

Ruskin zasugerował ochrzcić komputer imieniem MacIntosh na cześć swojej ulubionej odmiany jabłka - MacIntosh. Popularne szkockie nazwisko, którym nazwano jabłko, było dość trudne do zapamiętania i stało się kłopotliwe w marketingu, więc Apple zastosował skrót Mac, który szybko stał się rozpoznawalny na całym świecie. 

Geneza nazwisk

Istnieje wiele instytucji, które zajmują się genealogią nazwisk. Na stronach internetowych można odszukać znaczenie językowe niemal wszystkich używanych dziś nazwisk. Dla historyków i językoznawców ustalenie znaczenia językowego nazwiska nie jest procesem skomplikowanym, trudnym jest odnalezienie linii genealogicznej osoby, która dane nazwisko nosi. 

Badacze starają się ustalić jak najwięcej informacji, jednak przez setki lat ewolucji językowej jaką przeszły oraz brak urzędowych rejestrów nazwisk w przeszłości (z wyjątkiem parafialnych, które były powszechne od XVI wieku) praktycznie niemożliwe jest ustalenie wiarygodnej linii genealogicznej dla większości dzisiejszych nazwisk. 

Jak skomplikowany jest to proces można przekonać się na przykładzie pewnej irlandzkiej mogiły rodzinnej, na której widnieją nazwiska tj. McEneaney, McEneany, McEnaney, McAneany i McAneny. Prawdopodobne najmłodsza osoba z rodu uznała, że wszystkie z tych wersji nazwisk nawiązują do irlandzkiego słowa ean - ptak, gdyż jej zanglicyzowana wersja Bird widnieje jako ostatnia na mogile.

Przy najbliższej okazji, gdy usłyszycie lub przeczytacie anglojęzyczne nazwisko - czy to aktora, polityka, znajomego lub sąsiada - pobawcie się w Sherlocka i spróbujcie odgadnąć jego znaczenie.


W oparciu o:

http://www.bbc.co.uk/history/familyhistory/get_started/surnames_01.shtml

https://www.familysearch.org/wiki/en/England_Surname_Origins_(National_Institute)

https://www.familysearch.org/blog/en/all-about-english-surnames/

https://www.google.com/amp/s/www.independent.co.uk/news/uk/home-news/25-common-surnames-britain-family-history-university-west-england-bristol-uk-a7423196.html%3famp

https://www.google.com/amp/s/www.irishtimes.com/culture/books/a-dozen-things-you-might-not-know-about-irish-names-1.2842791%3fmode=amp

https://info.uwe.ac.uk/news/uwenews/news.aspx?id=3510

https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Polskie_nazwiska#:~:text=Polskie%20nazwiska%20s%C4%85%20zjawiskiem%20historycznie,si%C4%99%20na%20mieszcza%C5%84stwo%20i%20ch%C5%82opstwo.&text=W%20okresie%20staropolskim%20posiadanie%20nazwiska,(XVIII%2FXIX%20w.)

https://blogs.ancestry.co.uk/cm/a-history-of-irish-surnames-is-yours-here-ie/#:~:text=Many%20surnames%20originated%20as%20occupational,first%20person%20to%20take%20them.

https://www.scotlandspeople.gov.uk/research-guides/surnames

https://www.familysearch.org/wiki/en/England_Patronymic_Surnames_(National_Institute)#:~:text=The%20prefix%20Fitz%20as%20in,of%20Clarence%2C%20later%20William%20IV.

3 Komentarze

Nowsza Starsza

Formularz kontaktowy